Pracujący zabytek - warszawskie Filtry Lindleya

XIX-wieczne FILTRY LINDLEYA, bo o nich tu mowa, to jeden z trzech najstarszych warszawskich wodociągów. Czynny od ponad 120 lat zakład wciąż pracuje, a technologie i dawne obiekty lindleyowskie nadal są w nim wykorzystywane! Do dziś zachowała się oryginalna, specyficzna architektura tego obiektu. Mimo industrialnego zastosowania Filtry Lindleya są niezwykle malownicze. Uroku ich wyglądowi nadaje neogotycka architektura obiektów i charakterystyczna czerwona cegła, produkowana w XIX wieku specjalnie na potrzeby Filtrów.Budowę Filtrów zlecił Sokrates Starynkiewicz, rosyjski generał,  pełniący w latach 1875-1892 obowiązki prezydenta Warszawy. Tak, na marginesie, Starynkiewiczowi, carskiemu oficerowi, Warszawa zawdzięcza więcej niż niejednemu późniejszemu prezydentowi-Polakowi. To za jego czasów wprowadzono oświetlenie gazowe ulic, rozwinięto komunikację miejską (tramwaje konne), uporządkowano kwestię targowisk i wywozu śmieci założono wiele zieleńców i parków miejskich. Pomysł budowy filtrów był jednym z jego najtrafniejszych projektów.
Decyzję o budowie Starynkiewicz podjął już w pierwszym roku swojego urzędowania.  W  roku 1881 projekt został zatwierdzony od tego roku, a już 3 lipca 1886 r. do mieszkań warszawiaków popłynęła oczyszczona wiślana woda z pierwszej ogólnomiejskiej sieci wodociągów i kanalizacji w Warszawie.

Wodociąg został zaprojektowany przez słynnego z tego typu prac brytyjskiego inżyniera, Williama Lindleya. Dlatego do dziś obiekt zwany jest Filtrami Lindleya. Budowa realizowana była w praktyce przez synów projektanta, a w szczególności przez Williama Heerleina Lindleya. Na co dzień budową kierował polski inżynier  - Alfons Grotowski. Upamiętniono go obeliskiem na skwerze jego imienia (zielony skwer na Placu Starynkiewicza). Warszawa miała przy tym dość dużo szczęścia, gdyż gdyby Sydney nie spóźniło się z decyzją o podpisaniu kontraktu, Lindleyowie, którzy byli dosłownie rozchwytywani, budowaliby wodociąg w Australii, a nie w Polsce.

Podczas budowy wykorzystano najnowocześniejsze znane wówczas rozwiązania techniczne.  Do budowy wszystkich obiektów użyto materiałów najwyższej jakości, które poddawano kilkustopniowej kontroli. Podstawowym materiałem budowlanym była specjalnie wypalana, odporna na wilgoć cegła licówka i cegła glazurowana białą polewą. Jako budulec zastosowano też granit i piaskowiec.

Centralna Stacja Filtrów, bo taka jest nazwa oficjalna, zajmuje ogromny obszar między ulicami Koszykową, Raszyńską, Filtrową i Krzywickiego. Z lotu ptaka i na mapach wygląda to jak olbrzymi park w centrum Warszawy.
Do realizacji projektu niezbędne było przeprowadzenie zaawansowanych prac geodezyjnych i opracowanie dokładnych planów Warszawy - powstało wówczas ponad 8 tys. arkuszy map. Pracami tymi kierował także  William Heerlein Lindley. Znaczna większość tych planów, mimo zawieruch dziejowych, przetrwała na szczęście do dziś i znajduje się w Państwowym Archiwum m.st. Warszawy przy ul. Krzywe Koło. 
Jak już wspomniano woda z nowo uruchomionych filtrów
dotarła do domów po raz pierwszy 3 lipca 1886 r. Ze stacji pomp rzecznych przy ul. Czerniakowskiej podziemnymi kanałami popłynęła do dwóch wielkich zbiorników tzw. wody surowej ( wstępnie oczyszczonej ) na terenie filtrów przy Koszykowej. Zbiornikom tym, ukrytym pod trawnikami,  towarzyszyło siedem grup filtrów powolnych (później dziewięć).  Woda przepływała w nich przez warstwy piasku i węgla aktywowanego. Tak też dzieje się do dziś. 
Wzniesiono też zbiorniki wody czystej, pompownie, budynki administracji i gospodarcze oraz charakterystyczną wieżę ciśnień (do dziś oficjalny symbol Filtrów), wykorzystywaną do zasilania tzw. górnego miasta - części Warszawy położonej ponad skarpą (woda do dolnego miasta - na Powiśle i Pragę - spływała grawitacyjne bezpośrednio z filtrów powolnych). 
Lata międzywojenne i powojenne to dalszy rozwój obiektu. W okresie międzywojennym oddano do użytku tzw. filtry pośpieszne (dziś też już właściwie obiekt zabytkowy). Po II wojnie powstał zakład wspomagania chemicznego, architektonicznie zdecydowanie najbrzydszy budynek kompleksu.
W ostatnich latach doszła kolejna inwestycja. W roku 2010 oddano do użytku stację ozonowania, usytuowaną na terenie dawnej IX grupy filtrów powolnych. Po przejściu przez tę stację woda uzyskuje naprawdę fantastyczną jakość. W budynkach na terenie Warszawy północnej i centralnej można bez obaw pić wodę z kranu. W niektórych miejscach woda z sieci komunalnej jest nawet lepsza jakościowo i smakowo od wody oligoceńskiej!
W latach 2013- 2014, w związku z oficjalnym wpisaniem Filtrów Lindleya na listę zabytków, zmodernizono budynek muzealny, mieszczący się w dawnej pompowni. Zmieniony został wystrój wewnętrzny i układ przestrzenny, wprowadzono urządzenia multimedialne. Na terenie zewnętrznym, przy alejkach przejściowych, umieszczono ładnie zaprojektowane tablice informacyjne. Zadbano o stan roślinności. 

Na co dzień Filtry Lindleya nie są dostępne dla turystów indywidualnych.
W ciągu roku można je zwiedzić w niewielkiej, maksymalnie 25-os., grupie zorganizowanej na specjalne zamówienie, wymagające zgody i potwierdzenia ze strony Dyrekcji MPWiK. Wejścia możliwe są niestety tylko w dni robocze w stdandardowych godzinach pracy i ograniczone do maksymalnie 2 wycieczek w tygodniu.
Podczas wycieczki ogląda się m.in. muzeum historii Filtrów oraz tzw. filtry pospieszne i filtry powolne, a zwiedzanie prowadzi wyspecjalizowany pracownik Filtrów. 
Turystów indywidualnych Filtry przyjmują co roku w maju podczas Warszawskiej Nocy Muzeów oraz w czasie Dni Otwartych, organizowanych w czasie wakacji, zwykle w sierpniu. Dział Promocji Filtrów wystawia wówczas ok. 2000 indywidualnych zaproszeń, które rozchodzą się jak świeże bułeczki. Zwykle już w kilka dni po publicznym ogłoszeniu Dni Otwartych o dostaniu zaproszenia można tylko pomarzyć.
W roku 2011 FILTRY LINDLEYA obchodziły rocznicę 125-lecia istnienia. Z tej okazji Dyrekcja MPWiK zorganizowała festyn rodzinny, który odbył się na Placu Starynkiewicza w dniu 2. lipca 2011.

Klub Globtrotera, specjalnie dla Klubowiczów i sympatyków Klubu - czytelników wortalu, zorganizował zwiedzanie w małych grupach. W latach 2010 i 2011 roku odbyło się kilka tur zwiedzania tego obiektu, zorgaznizowanych  wspólnie przez Dział Promocji Filtrów i Klub Globtrotera. Dzięki tej akcji jeden z najciekawszych warszawskich zabytków techniki miało okazję poznać bliżej wiele osób.
W związku z olbrzymim zainteresowaniem tematem i oficjalnym wpisaniem Filtrów Lindleya od początku roku 2013 na listę zabytków w tym roku KLUB GLOBTROTERA w roku 2013 i 2014, dzięki uprzejmości Dyrekcji MPWiK, zorganizował kilka spacerów krajoznawczych poświęconych temu tematowi, wzbogacając go dodatkowo o informacje o najbliższej okolicy Filtrów oraz o możliwość zwiedzenia wodociągu Praskiego - czyli tzw. Grubej Kaśki. Kolejne wizyty przewidujemy wiosną roku 2015. Więcej na temat tej propozycji Klubu Globtrotera znajdziecie w szczegółowych informacjach >>> FILTRY LINDLEYA oraz GRUBA KAŚKA.
--------
Opracowanie: Liliana Kołłątaj

--------
Oficjalna strona Wodociągów Warszawskich, na której można znaleźć informacje użytkowe dotyczące dostarczania wody mieszkańcom Warszawy - to :  http://www.mpwik.com.pl/

Na stronie tej obejrzeć można zdjęcia z Filtrów i Grubej Kaśki i poczytać nieco o historii Filtrów Lindleya.  Można także dowiedzieć się sporo o kwestiach techicznych oraz o prowadzonych i planowanych programach edukacyjnych.


Więcej zdjęć: w naszej  FOTOGALERII  >>> FILTRY LINDLEYA