UJAZD - KRZYŻTOPÓR - czyli krzyż i topór u bram

Kielecczyzna, czy jeśli kto woli, region świętokrzyski, to taka przedziwna okolica, że gdzie się nie obrócisz, gdzie - jak to się zwykło mówić - nie rzucisz kamieniem - trafiasz w jakiś zabytek. Mimo że region nie za bogaty, obfituje jednak w atrakcie turystyczne.
Jedna z takich jest niewątpliwie KRZYŻTOPÓR - ruiny olbrzymiego niegdyś zamku Ossolińskich w niewielkiej osadzie, zwanej Ujazd, na Ziemi Opatowskiej.
Nazwa zamku pochodzi od symboli umieszczonych nad brama wejściową: topora - godła Ossolińskich i krzyża - symbolu chrześcijaństwa, którego to ród Ossolińskich był krzewicielem. Usytuowanie krzyża tuż obok rodowego herbu miało podkreslać wierność i oddanie wierze katolickiej właścicieli zamku.
Twierdza powstała za czasów Krzysztofa Ossolińskiego, który w roku 1619 r. otrzymał od ojca, Zbigniewa, dobra Iwaniska, w obrębie których znajdowała się wioska Ujazd. Można rodzina Ossolińskich od wieków związana była z Ziemią Sandomierską. Iwaniska wprawdzie wcześniej należały do klasztoru cystersów w Jędrzejowie, a potem do rodziny Oleśnickich, ale właśnie na początku wieku XVII Zbigniew Ossoliński kupił te włośći od Sebastiana Ligęzy i niebawem podarował je synowi. Krzysztof, i tak juz sowicie wyposażony przez zamożnego ojca, wzbogaciwszy się jeszcze na dostawach wojennych, postanowił zbudować rezydencję na chwałę rodu. Miała ona przyćmić rozmiarami i wyposażeniem wszystkie inne budowane wówczas siedziby magnackie.

> />

Budowa zamku trwała krócej niż dziś trwałby jego remont. Dokładna data rozpoczęcia prac jest trudna do ustalenia, gdyż w w rozmaitych źródłach pojawiają się lata 1621, 1626 i 1631. Wiele wskazuje na to, że pierwsze działania budowlane nastąpiły w roku 1627. Monumentalny obiket został ukończony w roku 1644. Zapewne doposażanie i dekorowanie rezydencji trwało jeszcze wiele lat, ale w 1644 zamek został oddany do użytku. Wtedy to właśnie został przekazany przez Krzysztofa Ossolinskiego synowi, Krzysztofowi Baldwinowi, jako prezent ślubny i tego samego roku odbyło się na zamku wesele. Na uroczystosci obecny był król Władysław IV, co było oczywiście doskonałą okazją do zaprezentowania wspaniałej i oryginalnej budowli arystokratycznym gościom weselnym. Niestety,fundator - Krzysztof Ossoliński, nie cieszył się długo rodową rezydencją. Zaledwie niecały rok póżniej, 24 lutego 1645 r., zmarł, powalony nagłym atakiem febry.
>A jakie były dalsze dzieje zamku?

Twierdza, wcześniej podarowana jako prezent ślubny, oficjalnie przeszła w posiadanie syna fundatora, Krzysztofa Baldwina. Niestety, niespełna cztery lata później poniósł on śmierć w bitwie przeciw Tatarom. Zamek przeszedł pod pieczę rodziny Kalinowskich, spokrewnionej z Ossolińskimi.

W 1655 roku Krzyżtopór zajęli Szwedzi i to - mimo jego warownego charakteru - bez większego wysiłku. Gdy po dwóch latach opuszczali Ujazd ogołocili go prawie doszczętnie z dekoracji i drogocennego wyposażenia, jak to czynili w wielu innych miejscach Polski. W 1770 roku, w trakcie konfederacji barskiej, rezydencja trafiła pod ostrzał wojsk rosyjskich, co zmusiło ówczesnych mieszkańców do opuszczenia posiadłości. Twierdza przestała nadawać się do użytku i zaczęła popadać w ruinę.

W czasie drugiej wojny światowej zamek często pełnił funkcję schronu dla lokalnej ludności. W 1944 roku ulokowano w nim magazyny żywnościowe Armii Czerwonej.

Po zakończeniu działań zbrojnych Krzyżtopór przeszedł na własność Skarbu Państwa. Obiekt zabezpieczono i nadano mu status trwałej ruiny. Dopiero w1991 roku udostępniono zwiedzającym. Do czasów dzisiejszych zachowało się około 90 procent oryginalnych murów budowli, co znacznie ułatwia prace rekonstrukcyjne, które trwają tam już od kilku lat.
Renowacja takiego kolosa wymaga jednak potężnych funduszy, którymi lokalne władze nie dysponują. Niewielkie sumy przynoszą opłaty za zwiedzanie oraz uczestnictwo w imprezach organizowanych na zamku, takich jak plenery fotograficzne czy Turnieje Rycerskie, które stały się już tradycją. Jest to jednak niestety kropla w morzu potrzeb.
--------
Opracowanie: Liliana Kołłątaj

>>> więcej zdjęć sprzed kilku lat, gdy dopiero rozpoczynano rekonstrukcję znajdziecie w FOTOGALERIACH (dział POLSKA) >>>

>A obecny wygląd zamku - i to z lotu ptaka - możecie obejrzeć na tej stronie:
http://www.polskazdrona.pl/zamek-krzyztopor-64.html