Starorzecze Rudawki

ZAPOMNIANE DZIEJE ŻOLIBORZA
Tam, gdzie niegdyś płynęła Rudawka...

Jeszcze pod koniec XVII w. przez północną Wolę i wschodni Żoliborz płynęła rzeka Rudawka, zwana też Rudawą, w górnym biegu - Pisią. Jej bagienne brzegi porastał las, głównie olchowy. Rudawka miała swoje źródła w rejonie Powązek i Lasku na Kole. Dalej płynęła przez Powązki, przez dzisiejszy Park Olszyna, Słodowiec i Marymont, spotykając się z Wisłą w Lesie Bielańskim, w okolicy dzisiejszych ulic Klaudyny i Podleśnej. W rejonie obecnych ulic Powązkowskiej i Elbląskiej znajdowała się wioska, a nieco dalej usytuowały się młyny.

W połowie XVIII w.tereny wsi Powązki zostały wydzierżawione przez księcia Adama Czartoryskiego i jego małżonkę Izabellę z Flemingów. Wówczas nad brzegami Rudawki powstała romantyczna posiadłość wiejska, a nurt rzeki został przegrodzony tamami, które utworzyły tu rozległy staw na wprost siedziby książęcej. Wtedy to po raz pierwszy zdeformowano bieg rzeki.
Powązki Czartoryskich mocno podupadły po Powstaniu Kościuszkowskim. Właściciele nie podjęli trudów odbudowy. Stworzyli nową rezydencję w stylu romantyczno-sentymentalnym  - w Puławach. Opuszczone Powązki stopniowo popadały w ruinę. Niszczały też założenia wodne. Na terenach posiadłości z czasem zaczęły powstawać zabudowania miejskie: domy mieszkalne, sklepiki. Pojedyncze relikty zabudowań z czasów Czartoryskich przetrwały w ruinie do lat 70-tych XX w. i zostały ostatecznie rozebrane podczas rozbudowy boiska szkoły przy ulicy Elbląskiej (skądinąd też już zabytkowej).

W wieku XVIII i XIX bagienne tereny nad Rudawką były stopniowo osuszane i melioryzowane, a sama rzeka kanalizowana, co sukcesywnie zmniejszało poziom wody w Rudawce. Nurt jej widoczny był jeszcze w czasach II wojny światowej. Działania wojenne doprowadziły do zrujnowania tam i stawów oraz kanałów regulujących rzekę. Rudawka przemieniła się częściowo w bagienne rozlewiska, częściowo wyschła. Obecnie rzeka w większej części zanikła lub płynie w postaci wód podskóskórnych. Przebieg rzeki został ostatecznie zatarty przez budowę trasy AK. Jej niewielkie pozostałości w Parku Olszyna i w rejonie jej ujścia do Wisły zostały skanalizowane.

Śladem po rzece są też: kilkusetmetrowy fragment jej wyschniętego koryta i zagłębienia po stawach z czasów posiadłości Czartoryskich przy trasie AK, od wiaduktu w pobliżu głównego wejścia na Cmentarz Powązkowski do okolic ulicy Broniewskiego (okolice ulic Sybilli i Izabelli). Również wzdłuż trasy AK, w rejonie ulic Kaskadowej i Gdańskiej znaleźć można wyraźne fragmenty starorzecza i dawnego koryta Rudawki. Istnienie rzeki i jej nazwa utrwalone zostały w nazwach osiedli Rudawka, Marymont-Potok i Marymont-Ruda.

Obszary dawnego przebiegu Rudawki na terenie Żoliborza są nadal zadrzewione, a nawet zalesione i świetnie nadają się do kilkukilumetrowych spacerów, a nawet przejażdżek rowerowych - od ulicy Sybilli przez Park Olszyna, ulice Ogólną, Kaskadową i Gdańską, aż po Osiedle Potok do ulicy Gwiaździstej. Dla rowerzystów pewne utrudnienia występują na odcinku między ulicami Słowackiego i Kaskadową, gdzie droga biegnie wąską ścieżką leśną.
W rejonie Gwiaździstej prawdopodobnie mamy też niewielkie ślady Rudawki,  która występuje być może w postaci fragmentu kanałku w północnej części parku na Kępie Potockiej. Być może - ponieważ było w tym rejonie wiele cieków wodnych, których ślady zachowały się do dziś, były rozlewiska Wisły, wreszcie: dawne koryto Wisły. Trudno obecnie określić ze stuprocentową pewnością, którędy płynęła Rudawka na swoim ostatnim odcinku, bliżej Wisły, gdyż budowa Trasy AK i nowych osiedli w tym rejonie prawie zupełnie zatarły jej bieg. Czy spływała do Wisły łagodnym, szerokim łukiem czy meandrowała wśród bagiennych zarośli, jak to czynią mazowieckie rzeki? Wiadomo na pewno, że spotykała się z Wisłą na Bielanach, na tyłach dawnego klasztoru kamedułów. Pozostałe do dziś fragmenty jej biegu w tym rejonie Lasku Bielańskiego podobnie jak w Parku Olszyna ujęte zostały w formę kanału. 

-------
Opracowanie i zdjęcia:
Liliana Kołłątaj