SERAFIN - rezerwat torfowiskowo-bagienny

Na terenie gminy Łyse i w jej otoczeniu znajdują się 3 rezerwaty przyrody -  Serafin, Mingos oraz Tabory  - z wieloma gatunkami roślin i zwierząt podlegających ochronie. Co ciekawe, tylko niewielki skrawek wielkich kompleksów leśnych i otuliny Puszczy Zielonej na terenie gminy został objęty ochroną prawną. Łączna powierzchnia rezerwatów wynosi 215,59 ha., co stanowi około zaledwie 1% ogólnej powierzchni gminy Łyse.

Zdecydowanie największy i obecnie najbardziej znany z nich jest najmłodszy stażem rezerwat bagienny o nazwie Torfowisko Serafin. Jego powierzchnia wynosi 184,92 ha. Dla porównania najstarszy z rezerwatów w gminie, utworzony w 1971 r., rezerwat leśny Mingos, gdzie - dla celów naukowych i dydaktycznych - chroniony jest przede wszystkim bór sosnowy, ma powierzchnię zaledwie 13,46 ha. Rezerwat leśny Tabory, utworzony w 1974 roku, z zachowanymi  wiekowymi  sosnami  i świerkami, liczącymi sobie 160 - 180 lat, jest niewiele większy: jego powierzchnia liczy 17,21 ha.

Rezerwat Serafin znajduje się na obrzeżu wioski Łyse, obok wioski Serafin, wśród lasów Puszczy Zielonej.

Większość terenu to bagno stanowiące nieużytki rolne. Znaczna część powierzchni rezerwatu jest własnością prywatną mieszkańców wsi Serafin i Łyse. Około 30% powierzchni należy do Skarbu Państwa, a 4% do Nadleśnictwa Myszyniec.

W miejscu, gdzie obecnie rozciąga się to rozległe bagno, jeszcze niedawno  znajdowało się jezioro polodowcowe, którego istnienie potwierdzają zapisy i nazewnictwo na współczesnych mapach: Jezioro Serafin. Kilka tysięcy lat temu jezioro wypełniało całą nieckę, a brzegi dochodziły do  wzniesień morenowych pochodzących z ostatniego zlodowacenia.  Jezioro było płytkie, dlatego też z upływem czasu wypełniało się namułami i torfami. Jeszcze w okresie międzywojennym dobrze widoczne było lustro wody, pokryte miejscowo rozrastającym się cienkim kożuchem roślinności wodnej. W ostatnich kilkudziesięciu latach po przeprowadzeniu melioracji poziom wody znacznie się obniżył, co sprzyjało dalszemu zarastaniu jeziora. Obecnie pod zwartą, choć miękką, powierzchniową warstwą roślinności wodnej i bagiennej znajdują się torf i namuły.

Gospodarka prowadzona przez człowieka, w tym melioracja, zamieniła dawne naturalne zbiorowiska roślinne w łąki uprawne, a wzniesienia i wydmy okalające łąki pokryły się lasami, pośród których usadowiły się  niewielkie osady.

Około dwadzieścia lat temu bagno Serafin stało się obiektem zainteresowania naukowców i objęte zostało ochroną prawną jako rezerwat. W roku 1995 wykonano dokumentację przyrodniczą, a rok później opracowano projekt ścieżki dydaktycznej. W latach 1997-1998 zbudowano parking, wieżę widokową (nieistniejącą obecnie, rozebraną ze względów bezpieczeństwa) oraz kładkę wchodzącą na kilkaset metrów w głąb bagna wraz z 30 tablicami  informacyjnymi z opisami roślin i zwierząt. Dzięki tym drewnianym pomostom można z bliska podejrzeć florę i faunę bagienną. Oczywiście nie trzeba tu dodawać, że próby spacerowania po grząskich terenach skupisk roślinnych są bardzo niebezpieczne, zatem do poznawania walorów rezerwatu należy wykorzystywać jedynie wspomnianą kładkę.

Najlepiej wybrać się do rezerwatu wiosną, gdyż wówczas bagno ożywia się i można zobaczyć wiele gatunków ptaków wodnych – m.in. czaple i żurawie, a także owadów, a wśród nich: ważki, świtezianki, motyle, chrząszcze, pająki. Niestety towarzyszą im również roje komarów. Pod koniec lata i jesienią większość ptaków odlatuje z rezerwatu na zimowiska. Pozostają jednak ssaki, gady, płazy i niektóre zimujące tu ptaki - cietrzewie, kuropatwy, sroki, trznadle.

Flora rezerwatu jest zupełnie specyficzna i w niektórych gatunkach zupełnie niepowtarzalna, co związane jest oczywiście z charakterem podłoża. Licznie występują rośliny bagienne objęte ochroną gatunkową, takie jak rosiczka okrągłolistna, storczyki - krwisty i plamisty oraz kruszczyk błotny. Z gatunków rzadkich pojawiają się, niektóre dość obficie: turzyca obła, dwupienna i bagienna, wełnianka delikatna, przęstka pospolita, nasięźrzał pospolity, kozłek dwupienny. Wśród ciekawostek florystycznych wymieniane są dwa gatunki mchów reliktowych, będących pozostałościami po epoce lodowcowej.

Podczas  prac naukowych w roku 1982 stwierdzono występowanie tu rzadkiego gatunku wierzby lapońskiej. Niestety, zaledwie kilkanaście lat później, w roku 1995, nie znaleziono już tych roślin, które wyginęły być może na skutek zmian poziomu wody.