Lasek na Kole i starorzecze Rudawki

ak sama nazwa wskazuje Lasek na Kole znajduje się na Kole, w części dzielnicy Wola, która przylega do dzielnicy Żoliborz. To jeden z większych terenów leśnych w obrębie miasta, poza Laskiem Bielańskim i Lasem Kabackim.  
Lasek na Kole zajmuje powierzchnię 43,19 ha. Od wschodu zamyka go Trasa Armii Krajowej, od północy i północnego zachodu tereny Fortu Bema, od południa osiedla na Kole, od zachodu tereny ogródków działkowych i osiedli na Bemowie. Dokładniej rzecz ujmując - granice  Lasku wytyczają Al. Prymasa Tysiąclecia, ul. Ostrowiecka, ul. Dobrogniewa i od zachodu ul. Dalibora. W rejonie ulicy Dalibora Lasek na Kole przechodzi płynnie w Park Księcia Janusza.
Lasek jest popularnym terenem rekreacyjnym mieszkańców Woli i Żoliborza i oficjalnie ma status parku miejskiego, z wytyczonymi alejkami, placami zabawa dla dzieci, z ustawionymi ławkami i wiatami. Część bliższa Woli ma bardziej parkowy charakter, zaś rejony bliżej Fortu Bema są zdecydowanie leśne.  W drzewostanie przeważają sosny ( w tym sosna Banksa, pochodząca z Ameryki Północnej) oraz brzozy i robinie akacjowe, a w niższych warstwach - czeremchy i bluszcz pospolity. Szczególnie malowniczo Lasek przedstawia się wiosną, gdy kwitną robinie i jesienią, gdy drzewa i krzewy liściaste barwią się na żółto i czerwono. Lasek przecięty jest lokalną linią kolejową łączącą stacje Warszawa Główna i Warszawa Gdańska.  
W północnej części Lasku - pomiędzy linią kolejową i Fortem Bema - powstała w ostatnich latach trasa szybkiego ruchu S8, będąca odgałęzieniem Trasy Armii Krajowej i jakby obwodnicą Woli i Żoliborza oraz wyjazdem autostradowym w kierunku Łodzi i Poznania. Trasa ta w praktyce odcięła połączone niegdyś z Laskiem na Kole parkowe tereny żoliborskiego Fortu Bema.
W czasach dawniejszych Lasek porastał bagienne brzegi rzeczki Rudawki, która obecnie zanikła prawie zupełnie.

Rudawka, nazywana też Rudawą, w górnym biegu zaś Pisią, dała nazwę wsi Ruda, dziś osiedle Rudawka. Obecnie rzeka w większej części zanikła lub płynie w postaci wód podskóskórnych. Częściowo została skanalizowana w rejonie swojego ujścia do Wisły w Lesie Bielańskim. 

Rudawka miała swoje źródła w rejonie Powązek i Lasku na Kole,  a być może nawet także na terenie podmokłym na Górcach od strony Koła. Dalej płynęła przez Powązki, zasilając nieistniejące dziś stawy na Powązkach, w późniejszym parku założonym przez księżną Izabelę Czartoryską, a jeszcze dalej przez dzisiejszy Park Olszyna, Słodowiec, Marymont i Osiedle Potok.

Nad Rudawką znajdowało się dawniej kilka młynów, m.in. w rejonie Słodowca i Marymontu. Przebieg rzeki został ostatecznie zatarty przez budowę trasy AK. Obecnie widoczne są tylko krótki, wąski potoczek w Parku Olszyna,  niewielki odcinek w Lasku Bielańskim i ostatni, uregulowany odcinek na krańcu ul. Klaudyny przy Podleśnej. 

Innym śladem po rzece jest kilkusetmetrowy fragment jej koryta wzdłuż trasy AK, od wiaduktu w pobliżu głównego wejścia na Cmentarz Powązkowski do okolic ulicy Broniewskiego. Jeszcze do lat 60 wieku XX istniała tu zabudowa wiejska, ostatnie gospodarstwa zlikwidowano w zasadzie w połowie lat 70, w trakcie budowy osiedla Rudawka.Trzy z dawnych posesji, w tym dwie w nowej formie, po całkowitej przebudowie, zamieszkałe są do dziś. Ciekawostką jest, że jedną z nich zajmuje wraz z rodziną, niezmiennie od lat powojennych, jeden z nielicznych już warszawskich dorożkarzy, znanych ze Starego Miasta.

W rejonie pozostałości Lasku, w zaniedbanym parku o charakterze leśnym, między ul. Izabelli i trasą AK do dziś zachowały się fragmenty ścian i murów piwnicznych przedwojennych budynków. Jeszcze kilka lat temu w pobliżu ścieżki wiodącej przez leśny park wzdłuż trasy AK ( w pobliżu ulicy Opalińskiej) spotkać można było pozostałości zdewastowanych kamiennych nagrobków, co świadczyć może, że znajdował się tu niewielki cmentarz lub pojedyncze groby, być może z czasów II wojny światowej.

W latach przedwojennych południowo-zachodnią część Lasku na Kole zajmował sierociniec imienia Józefa Piłsudskiego, znany także jako "dwór" lub "folwark". Początkowo przeznaczony był on dla sierot po żołnierzach wojny polsko-bolszewickiej. Pozostałością po sierocińcu jest budynek pod adresem Dobrogniewa 2/4.

Historia Lasku w czasach II wojny światowej do dziś pozostaje nie do końca jasna. Ze względu na jego dosyć rozległy obszar zapewne wiele się tam działo. Prawdopodobnie funkcjonowała nadal część folwarku. Niektóre źródła podają informacje o tym, że na terenie Lasku, najprawdopodobniej właśnie w pozostałościach folwarku organizowane były w latach wojennych półkolonie dla młodszych dzieci. Wiadomo też na pewno, że w okresie okupacji hitlerowskiej teren lasku służył do ćwiczeń wojskowych ugrupowaniom Polski Podziemnej.

Sędzia Maria Trzcińska, która od wielu lat zajmuje się badaniami na temat obozu zagłady KL Warschau uważa, że na obszarze lasku i na terenie Fortu Bema znajdują się pozostałości po obozie jenieckim z 1939 roku i KL Warschau. Te pozostałości to np. elementy betonowej konstrukcji (kawałki murów oraz wybetonowane podziemie dawnego budynku), znajdujące się w lasku, na wylocie ul Dahlberga. W tym miejscu stoi kamień upamiętniający poległych tam Polaków.

W latach powojennych w południowo-wschodniej części Lasku zbudowano Dom Kultury Dzieci i Młodzieży, który przetrwał w tym miejscu kilkadziesiąt lat. Do czasu powstania Pałacu Kultury i Nauki miał on status Pałacu Młodzieży. Instytucja Domu Kultury Dzieci i Młodzieży została w końcu lat 70. przeniesiona na ulicę Brożka. Zrujnowany budynek będący pozostałością Domu został wyburzony w latach pod koniec XX wieku.