Kościół Świętego Antoniego przy Senatorskiej

ZAPOMNIANY KOŚCIÓŁ W CENTRUM WARSZAWY

Kościół św. Antoniego Padewskiego przy ulicy Senatorskiej

Zakon franciszkanów reformatów przybył do Polski na początku XVII wieku.  W 1623 roku król Zygmunt III Waza zaoferował zakonnikom na budowę kościoła i klasztoru ziemie do wyboru: na Krakowskim Przedmieściu albo na Piaskach przy Senatorskiej. Wybrali to drugie miejsce, jako cichsze i bardziej odosobnione oraz dające możliwość rozszerzenia w przyszłości terenów kościelnych.

Budowa pierwszego kościoła w tym miejscu ufundował król Zygmunta III Wazę, traktując to jako votum za zdobycie Smoleńska 13 czerwca 1611 roku, którego bezpośrednią konsekwencją był hołd ruski carów Szujskich. Data tego wydarzenia w kościele katolickim jest obchodzona jako święto Antoniego z Padwy, toteż kościół otrzymał jego wezwanie.Król nalegał, aby zbudowano kościół i klasztor murowany, ale reformaci woleli skromny kościółek i drewniany klasztor. Takie budynki mogły powstać bardzo szybko i pochłaniały stosunkowo mało funduszy, nie wymagały również zatrudniania architekta. Król nie opierał się zbyt mocno i po kilku miesiącach kościół był już na tyle gotowy, że można było odprawiać msze.

W przeciągu kilku lat ukończono kościół i skromny klasztor z dziesięcioma celami dla zakonników. Król wyposażył świątynię w konieczny sprzęt liturgiczny oraz klasztor w niezbędne do życia rzeczy. Konsekracja nastąpiła dopiero dziesięć lat później, bo król wciąż miał nadzieję, że uda się nakłonić reformatów do wzniesienia okazałej świątyni. Akt konsekracyjny otrzymano w 1635 roku. 

Niestety, nawet królowie nie żyją wiecznie. Korzystając z faktu, iż Zygmunt III umarł, niektórzy magnaci przywłaszczyli sobie ziemie klasztorne. Tym sposobem posesja zakonników zmniejszyła się o połowę. Na domiar złego kościół został zniszczony w roku 1657 przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. 

Zakonnicy zdecydowali się ostatecznie na wybudowanie nowej murowanej świątyni. Wydzierżawili od pijarów warszawskich cegielnię i zaczęli produkować cegły na potrzeby budowy. Projektowanie powierzono Józefowi Szymonowi Bellottiemu. Kasztelan Stanisław Skarszewski zobowiązał się ufundować kościół. Do kosztów budowy dorzucił się także król Jan Kazimierz. Nowy kościół postanowiono ustawić w miejscu innym niż stary, żeby uniknąć konieczności rozbierania starej świątyni. W 1679 skończono kościół w stanie surowym, a konsekracja odbyła się 31 sierpnia 1681 r. Rzeźby we wnętrzu kościoła zostały stworzone przez Jana Jerzego Plerscha. W latach 1767-1781 zbudowano kaplicę Matki Boskiej, a w 1792 roku do krużganka dobudowano boczne ramiona. 

7 lipca 1867 r. nastąpiła kasata zakonu. Podzielono grunty, których część otrzymała organizacja Czerwonego Krzyża. Zburzono część klasztoru. Od Czerwonego Krzyża teren dzierżawili różni przedsiębiorcy. Następnie kościół stał się własnością i kościołem  parafialnym nowoutworzonej parafii św. Antoniego i został wyremontowany ze składek parafian. Wzniesiono wówczas także dwie nowe neobarokowe kaplice - Najświętszej Rodziny i Najświętszego Serca Jezusowego. Architektem tych kaplic był Józef Dziekoński.

W czasie Powstania Warszawskiego kościół i klasztor znalazł się na trasie oddziałów przedzierających się ze Starego Miasta do Śródmieścia, m.in. batalionu "Zośka". W trakcie walk powstańczych zabudowania uległy znacznym zniszczoniom. Kościół został odbudowany w latach 1950-1956 według projektu Karola Szymańskiego. Ołtarz główny był konsekrowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego w dniu 18 stycznia 1969 roku.
Szczególnym miejscem są krużganki wokół dziedzińca. Tradycyjnie od wielu umieszczane były tam tablice memoratywne, najstarsze pochodzą z czasów przedwojennych. Odczytywanie napisów, nieraz słabo już widocznych, zatartych przez czas, to zajmująca lekcja historii. Wiele tablic poświęconych jest ludziom - żołnierzom i cywilom, którzy zginęli w czasie II wojny światowej, bądź to z bronią w ręku - w wojnie obronnej 1939 r., w akcjach dywersyjnych lub w Powstaniu Warszawskim, bądź zmarli lub zostali zamordowani w niemieckich obozach koncentracyjnych lub sowieckich łagrach. Znajdziemy tam wspomnienie o Ułanach Krechowieckich, o Ponurym, o nowogródzkich i wileńskich oddziałach AK i wiele, wiele innych przypominających zapomniane wydarzenia polskiej historii XX wieku, nie tylko z okresu II wojny światowej.
Obecny stan kościoła nie zachwyca. Wnętrze i fasada zostały odnowione, powierzchownie odmalowano też z zewnątrz absydę i fragmenty naw bocznych. Jednak przynajmniej połowa kościoła od zewnątrz, a w szczególności krużganki wymagają gruntownego remontu. 

Adres obiektu:  Senatorska 33.
Kościół Świętego Antoniego Padewskiego i klasztor franciszkanów - reformatów swą absydą przylega do Ogrodu Saskiego, a poprzez alejkę parkową sąsiaduje z tzw. Pałacem Błękitnym, dawną siedzibą MZK (obecnie w remoncie prowadzonym już przez innego inwestora).

Więcej zdjęć - w FOTOGALERIACH, w dziale WARSZAWA >>>