Gabinet Numizmatyczny Mennicy Polskiej

Marek Szydełko
05.11.2015

Kiedy i jak zwiedzać?

Gabinet Numizmatyczny udostępniany jest do zwiedzania zarówno grupom, jak też osobom indywidualnym. Bilet kosztuje zaledwie kilka złotych i można go wykupić w sąsiednim sklepiku Skarbca Mennicy. Kłopot jedynie z tym, że wstęp możliwy jest zaledwie dwa razy dziennie - w dwóch turach o określonych godzinach, od godz. 11.oo i od godz.13.oo, niestety tylko w dni robocze: od poniedziałku do piątku. Zdecydowanie preferowane są grupy zorganizowane, które swoją wizytę muszą zapowiedzieć z co najmniej 2-tygodniowym wyprzedzeniem. Indywidualni zwiedzający mogą wybrać się do Gabinetu tylko w piątki (również o 11.oo i o 13.oo). W trakcie zwiedzania można obejrzeć krótki (ok. 20-minutowy) film o historii Mennicy i o technice produkcji monet, a następnie podziwiać kolekcję rozmieszczoną w gablotach w 2 salach. Zwiedzaniu towarzyszy prelekcja pracownika Gabinetu. Na całą wizytę (wraz z filmem) trzeba zarezerwować sobie minimum 1,5 godziny.

Szczegółowe informacje zawarte w kolejnych częściach i podrozdziałach tego artykułu są efektem kilku takich wizyt Klubu Globtrotera w Gabinecie Numizmatycznym oraz uprzejmości pracowników Gabinetu, którzy udostępnili materiały informacyjne o historii i zbiorach Mennicy opracowane m.in. przez kustosza Gabinetu - Pana Tomasza Bylickiego.

Szczegóły o wycieczkach Klubu Globtrotera w rejon Mennicy  można poznać tutaj >>> FASCYNYJĄCY MIRÓW.

Zbiory numizmatyczne

Dlaczego taką popularnością na całym świecie cieszy się numizmatyka? Każda moneta obiegowa jest potencjalnym eksponatem numizmatycznym - o jej wartości decyduje najczęściej bieg historii, nie jej wartość w danym momencie. Ale monety to nie tylko obiegowe pieniądze. To połączenie techniki, sztuki mincerskiej i wizji artystycznej. Zwłaszcza te okazjonalne, bite dla upamiętnienia ważnych osób, miejsc i wydarzeń. Stają się przez to także pamiątką i doskonałym prezentem i niejednokrotnie obiektem pożądania kolekcjonerów, szczególnie te wybite w małych ilościach, tworzące serie lub wykonane specjalną techniką. Niektóre z nich nigdy nie były pieniądzem obiegowym i od początku pomyślane i zaprojektowane były jako obiekty kolekcjonerskie. Odrębne miejsce wśród numizmatów zajmują medale, które z złożenia nie mają wartości obiegowej lecz pamiątkową i historyczną.

Polskie monety kolekcjonerskie oraz medale są prawdziwymi dziełami sztuki.  Tworzone są z metali szlachetnych, drogich kamieni, bursztynu, a nawet ceramiki. Wykorzystywane są też różnorodne technologie ich barwienia. Polska Mennica znana jest z kunsztu mincerskiego i dzięki temu jest dostawcą monet obiegowych i kolekcjonerskich oraz medali nie tylko dla rynku polskiego, ale także dla odbiorców zagranicznych. 


Co można zobaczyć w Gabinecie Numizmatycznym?

Kolekcja obejmuje przede wszystkim dziesiątki monet, orderów i medali w gablotach umieszczonych w dwóch salach oraz części holu na parterze biurowca AURUM, przy ulicy Żelaznej 56. Obecne zbiory liczą ok. 60 tysięcy eksponatów, z czego największą część - ponad 33 tysiące, czyli ponad połowę kolekcji - stanowią medale polskie i obce; drugą co wielkości grupę zbiorów tworzą odznaki i znaczki (ponad 10 tysięcy sztuk) oraz monety polskie i obce (ok. 10 tysięcy sztuk).

Najstarsze i najcenniejsze eksponaty pochodzą z czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. To - między innymi: dukaty z lat 1766 -1791, dukat Księstwa Warszawskiego, pamiątkowe pudełko z monetami z czasów powstania listopadowego, 23 medale portretowe poprzedników króla Stanisława Augusta, wybite na życzenie króla według malowanych przez Bacciarellego obrazów z Zamku Królewskiego

Najnowsza i najobszerniejsza część kolekcji to powojenne  monety, medale, ordery i odznaczenia. Wśród nich między innymi:  różne wersje orderu "Virtuti Militari", Order Uśmiechu, słynna dwuzłotówka z dziurką z okazji 10-lecia Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy; replika medalu olimpijskiego Otylii Jędrzejczak, znaczki okazjonalne bite dla upamiętnienia mistrzostw sportowych, zlotów i spotkań, insygnia sędziowskie, emblematy związków, stowarzyszeń, firm, instytucji, plakietki firmowe i służbowe  - np. tzw., "blachy" policyjne.

Znaczną część zbiorów tworzą monety i medale nagrodzone na wystawach za estetykę i technikę wykonania - np.: 10-złotowa moneta srebrna, w kształcie wachlarza o kącie rozwarcia 100°, z wizerunkiem Szopena, wykonana z okazji Światowa Wystawa EXPO 2005 w Japonii . Osobne gabloty zajmują serie kolekcjonerskie oraz tzw. blistry. Oddzielnie wyeksponowano także monety i medale wyprodukowane przez Mennicę dla klientów zagranicznych, min. dla Cypru, Rumunii, Ukrainy. Bardzo sympatyczną ciekawostkę stanowią polskie, zupełnie współczesne, pięknie zaprojektowane i starannie wykonane "dukaty lokalne".

W Gabinecie gromadzone i prezentowane są także prototypy, matryce i inne narzędzia do produkcji medali i orderów oraz maszyny mennicze - np. funkcjonująca nadal prasa mennicza, która jest darem Mennicy Wiedeńskiej. Kolekcję uzupełnia specjalistyczna biblioteka, licząca prawie półtora tysiąca książek i czasopism.

 

Najpiękniejsze Monety Kolekcjonerskie

Wśród eksponowanych nowszych zbiorów powojennych wyróżnia się kilka najbardziej znanych monet wybitych w Mennicy Polskiej, przeważnie nagrodzonych na wystawach,  uznawanych też za najładniejsze:

* Z serii: Zwierzęta Świata: Świstak  - srebrna moneta o 20-złotowa o średnicy 38,61 mm;

* Z serii: Polski Rok Obrzędowy: Noc Świętojańska - srebrna moneta 20-złotowa o średnicy 38,61 mm  oraz Dożynki - srebrna moneta z tampondrukiem (wstęga i flaga biało-czerwona), 20-złotowa o średnicy 38,61 mm;

* Z serii: Poczet Królów i Książąt Polskich: August II Mocny - srebrna moneta 10-złotowa o średnicy 32 mm oraz Stanisław August Poniatowski (1764-1795) - złota moneta 100 zł o średnicy 21 mm;

* Z serii: Zabytki Kultury Materialnej w Polsce: Zamek w Malborku - moneta srebrna z ceramiką, 20-złotowa o średnicy 38,61 mm;

* Szlak Bursztynowy - srebrna moneta oksydowana za bursztynem, 20-złotowa o średnicy 38,61 mm;

* 60. Rocznica Powstania Warszawskiego - srebrna moneta 10 zł, o średnicy 32 mm;

* 60. Rocznica Zakończenia II Wojny Światowej -  moneta srebrna z tampondrukiem (gałązka oliwna), 10-złotowa o średnicy 30 mm;

* 15-lecie Senatu III RP - 20-złotowa srebrna z bursztynem moneta o średnicy 38,61 mm;

* Z serii: Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej - srebrna moneta z tampondrukiem po obu stronach monety (barwne flagi Polski i Unii), 10-złotowa o średnicy 32 mm oraz złota moneta 200-złotowa o średnicy 27 mm;

* Z serii: Dzieje Złotego: Żaglowiec (2 zł i 5 zł z 1936 r.) - srebrna moneta 10-złotowa, o średnicy 32 mm;

* Z serii: Polscy Malarze XIX/XX w.: Stanisław Wyspiański - srebrna moneta z tampondrukiem 20-złotowa, prostokątna o wymiarach: 400 mm x 28 mm

* Konstanty Ildefons Gałczyński - 100. Rocznica Urodzin -  srebrna moneta 10-złotowa z tampondrukiem (zielona "Zielona Gęś") o średnicy 32 mm;

* Papież Jan Paweł II (1920-2005) - 10-złotowa moneta srebrna o średnicy 32 mm platerowana złotem;

* Światowa Wystawa EXPO 2005 Japonia - 10-złotowa moneta srebrna, w kształcie wachlarza o kącie rozwarcia 100°, z wizerunkiem Szopena;

* Z serii: XX Zimowe Igrzyska Olimpijskie - Turyn 2006 - złota moneta z efektem kątowym, 200-złotowa, o średnicy 27 mm oraz  srebrna moneta 10-złotowa o średnicy 32 mm;

* Rok 2001 - trzyczęściowa złota moneta 200-złotowa o średnicy 27 mm, wykonana z zastosowaniem różnobarwnego złota.


Blistry

Szczególny dział kolekcji stanowią tzw. blistry. Mennica Polska od wielu lat tworzy limitowane serie wydawnicze z pamiątkowymi medalami i monetami.  Serie takie wydawane są w blistrach. Są to zestawy monet lub medali wmontowane w specjalne ozdobne opakowania, zwykle w postaci okładek z opisem wyrobu oraz tematu, któremu poświęcony jest zestaw. Blistry są doskonałym prezentem i  pamiątką, stanowią również niejednokrotnie źródło wiedzy. Monety i medale w blistrach mają najwyższą wartość artystyczną i są poszukiwane przez kolekcjonerów na całym świecie. Poniżej wymieniamy kilka najbardziej znanych, prezentowanych w Gabinecie Numizmatycznym:

* Jan Paweł II - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku patynowanego;

* Jan Paweł II - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego

* oksydowanego;

* Jasna Góra - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku patynowanego;

* 60. Rocznica Powstania Warszawskiego - moneta o nominale 2 zł;

* 60. Rocznica Zakończenia II Wojny Światowej - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego oksydowanego;

* 25-lecie Solidarności - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego oksydowanego;

* Gwiazda Dawida - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego oksydowanego;

* Muzeum KL Auschwitz-Birkenau - medal o średnicy 27 mm wykonany z tombaku patynowanego;

* Janusz Korczak - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego oksydowanego;

* Kraków - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego oksydowanego;

* Panorama Racławicka - Bartosz Głowacki - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku patynowanego;

* Panorama Racławicka - Tadeusz Kościuszko - medal o średnicy 32 mm wykonany z tombaku srebrzonego oksydowanego.

 

Dukaty lokalne

Ciekawostką w zbiorach Gabinetu są tzw. dukaty lokalne. Od kilku lat pojawiają się one w różnych rejonach Polski. Bite są przez Mennicę na zamówienie regionalnych władz miejskich . Akcja ta - rozpropagowana przez Mennicę - ma na celu reklamę różnych miast i rejonów Polski i daje jednocześnie możliwość dofinansowania lokalnych budżetów.

Takimi dukatami przez pewien czas mogli posługiwać się między innymi mieszkańcy Juraty, Wrocławia, Gdańska, Katowic, Lublina,  Suwalszczyzny i turyści odwiedzający te rejony. Dukatów lokalnych w zbiorach sukcesywnie przybywa, gdyż co roku kolejne miasta i regiony korzystają z takiej metody reklamy.

Dukaty miewają rozmaite wartości, jednak chyba najpopularniejsza to 7 złotych. Taką wartość miał na przykład Dukat Wrocławski. Dla Wrocławia najlepsi mincerze Mennicy Polskiej na zlecenie miasta wybili 30 tys. takich dukatów. Monety można było wymienić na towary i usługi o wartości 7 zł w wyznaczonych punktach miasta lub zachować na pamiątkę. Poza dukatami obiegowymi, Mennica Polska wybiła także 1000 kolekcjonerskich srebrnych Dukatów Wrocławskich.

Od 6 czerwca do 30. września 2009 r. obowiązywał w Gdańsku wart 4 złote Talar Gdański, upamiętniający odzyskanie wolności i upadek komunizmu w Europie Środkowej.

Przez kilka miesięcy, bo od 19.lutego aż do 24.czerwca 2010 krążyła w Toruniu moneta 7 Denarów Toruńskich z wizerunkiem Mikołaja Kopernika na awersie i astrolabium na rewersie.

W sezonie wakacyjnym 2010 roku, w dniach 3 lipca - 31 sierpnia we Władysławowie można było posługiwać się władkami z serii Polskie Latarnie Morskie, a moneta 7 władków równa była wartością 7 złotym polskim.


Historia Gabinetu Numizmatycznego

Dokumentację i wzory pierwszych monet i medali z czasów założenia Mennicy, czyli z epoki Stanisława Augusta Poniatowskiego, prowadził jej długoletni pracownik - probierz, a  później administrator, Antoni Schoeder. Niewiele wiemy o tym zbiorze, który miał raczej charakter prywatny, choć przechowywany był na terenie Mennicy. W swym rękopisie z roku 1797 Schroeder wspomina, że na skutek rozbiorów Polski i zamknięcia Mennicy utracił zbiór monet i medali gromadzony w ciągu 30 lat swojej pracy w Mennicy. Nie precyzuje jednak jak doszło do tej straty - najprawdopodobniej był to zwykły rabunek dokonany przez wojska carskie. Schroeder nie tylko zbierał monety i medale oraz stemple monetarne i medalierskie, ale zaczął też sporządzać ich odbitki i kopie, a także spisywać dzieje Mennicy. Po utracie zbiorów, jeszcze przed zamknięciem zakładu, dzięki dostępowi do sporej części stempli wykonał nowe odbitki. W II połowie XIX wieku ów rękopis i zapewne część kolekcji Schroedera przeszły na własność hrabiego Emeryka Hutten-Czapskiego. Dziś znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Wiadomo, że w roku 1831 Mennica posiadała już ponownie własne zbiory numizmatyczne - inwentarz mennicy z tego roku wspomina o kolekcjach pieniędzy krajowych, monet perskich oraz  monet starych. Kolekcja sukcesywnie się rozrastała, kolejne eksponaty trafiały do niej z różnych źródeł, poprzez zakupy, darowizny, a nawet znaleziska (jak np. ze skarbu znalezionego w maju 1831 r. we wsi Zbranowice). Kolekcja miała jednak charakter bardzo przypadkowy. Przypuszczalnie około roku 1840 zaczęto porządkować zbiory i gromadzić je w sposób przemyślany i celowy.  Wielu informacji o zbiorach i historii Mennicy w wieku XIX dostarczają zapiski Stanisława Puscha, pracownika mennicy od 1845 roku i w latach 1866-67 jej ostatniego dyrektora przed jej ostatecznym zamknięciem przez władze carskie. Po zamknięciu Mennicy wywieziono z Warszawy nie tylko maszyny, ale także archiwum i zbiory monet. Do muzeum mennicy petersburskiej trafiło 1148 stempli do monet i medali oraz 1308 sztuk z kolekcji numizmatycznej. Do Petersburga wywieziono też podobno prasę, na której - jak przekazuje tradycja - własnoręcznie odbijał dukaty król Stanisław Poniatowski.

Po I wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości Mennica Państwowa zaczęła pracę w kwietniu 1924 roku pod dyrekcją Jana Aleksandrowicza - zapalonego zbieracza monet. Dyrektor reaktywował kolekcję numizmatyczną i na jej pierwszego kustosza w roku 1925 powołał Karola Plage, znanego numizmatyka i autora prac o monetach z czasów Stanisława Augusta, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Z powodu choroby i redukcji personelu Karol Plage w grudniu roku 1926 zakończył swą pracę w Mennicy.  W roku  1926 zbiory Mennicy liczyły 4611 sztuk monet (1007 monet polskich i 3604 monety obce) oraz 318 sztuk medali (187 polskich i 131 obcych).

10 stycznia 1927 roku jako zastępcę kierownika działu mechanicznego zatrudniono inżyniera Władysława Terleckiego, syna znanego numizmatyka - Ignacego Terleckiego. W 1927 r. dzięki staraniom Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zbiory z czasów Stanisława Augusta powróciły do Polski i trafiły do Gabinetu Numizmatycznego utworzonego w roku 1928 w mennicy przez Dyrekcję Państwowych Zbiorów Sztuki. Władysław Terlecki objął stanowisko kustosza Gabinetu Numizmatycznego i pełnił tę funkcję z zamiłowaniem i pasją do wybuchu II wojny światowej i podczas okupacji. Za jego czasów kolekcja powiększyła się do 30 tysięcy eksponatów. Dużą część zbiorów stanowiły darowizny osób prywatnych i zakupy od kolekcjonerów. Kolekcja prezentowana była nie tylko w Mennicy, ale także na wystawach krajowych i zagranicznych - m.in. w Pradze, Brukseli, Paryżu, a nawet za oceanem - w Nowym Jorku.

Niestety, kolekcja zgromadzona w latach przedwojennych nie zachowała się do dzisiejszych czasów. W czasie II wojny światowej jej większa część została zrabowana i wywieziona do Niemiec. Dzięki poświęceniu i odwadze pracowników mennicy - Władysława Terleckiego i Mieczysławy Kizewetter ocalało ok. 10% zbiorów, które udało się wynieść z mennicy i ukryć. W akcji ratowania kolekcji brała też udział 67 Warszawska Drużyna Harcerek. Uratowane zbiory zostały zakopane na Grochowie, przy ulicy Byczyńskiej 7, pod opieką mieszkającej tam Anny Szemioth - kustosza Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Warszawie.

W sierpniu 1946 r. kustosz Władysław Terlecki rozpoczął pełnienie obowiązków dyrektora Mennicy. Wydobyto wówczas ukryte zbiory, co dało początek dwóm kolekcjom. Większą część ocalałych eksponatów przekazano do Muzeum Narodowego. Do Mennicy wróciły XVIII-wieczne stemple mennicze, dając początek nowej kolekcji, która obrazowała dzieje Mennicy Warszawskiej. Ponowne otwarcie Gabinetu Numizmatycznego dla publiczności nastąpiło 28 kwietnia, przy ulicy Pereca 21, w powojennej siedzibie Mennicy.

Po wybudowaniu nowych gmachów Mennicy, przy ul. Żelaznej 56, Gabinet usytuowano w 2 salach oraz części holu na parterze biurowca AURUM,  gdzie mieści się do dziś. Jego otwarcie nastąpiło 10 kwietnia 1995 r. i zostało upamiętnione monetą wybitą z tej okazji. Aktualna kolekcja ukazuje dorobek Mennicy w produkcji polskich monet, medali i odznaczeń od czasów Stanisława Augusta do lat obecnych oraz wybrane monety i medale zagraniczne. Eksponowane są także oczywiście monety, medale i serie kolekcjonerskie produkcji Mennicy Polskiej, które uzyskały nagrody i wyróżnienia na licznych targach i wystawach numizmatycznych.

Obecne zbiory liczą ok. 60 tysięcy eksponatów, z czego największą część, bo ponad połowę, stanowią medale - polskie i obce; drugą co wielkości grupę zbiorów tworzą odznaki i znaczki oraz monety (polskie i obce). Kolekcję uzupełniają maszyny mennicze oraz prototypy, matryce i inne narzędzia do produkcji medali i orderów, a także specjalistyczna biblioteka, licząca prawie półtora tysiąca książek i czasopism.

 

 

 Artykuł opracowany został dzięki uprzejmości i współpracy pracowników Gabinetu, ktorzy nie tylko umożliwili nam wizytę i pięknie oprowadzili nas po zbiorach, ale też udostępnili nam materiały informacyjne, za co Redakcja wortalu serdecznie dziękuje.

 
Więcej zdjęć >>>  Mennica na warszawskiej Woli i Gabinet Numizmatyczny 

Poczytaliście? Obejrzeliście zdjęcia? Chcecie zobaczyć na własne oczy? To jest możliwe. Szczegóły o wycieczce Klubu Globtrotera w rejon Mennicy  można poznać tutaj >>>  FASCYNUJĄCY MIRÓW

Zgłoś swój pomysł na artykuł

Więcej w tym dziale Zobacz wszystkie